DỊCH CÚM A H5/N1
I. Nguyên nhân gây bệnh
H5N1 là một phân nhóm virus cúm A (Influenza A virus), thường xuất hiện và lây truyền giữa các loài chim, gia cầm, động vật khác và lây sang người
Virus cúm A H5N1 được chia làm 2 nhóm theo độc lực gồm: Virus cúm gia cầm có độc lực thấp (LPAI) và virus cúm gia cầm có độc lực cao (HPAI). Hiện nay chỉ có các thứ týp H5, H7 và H9 là có độc lực cao tăng tỷ lệ tử vong, biến chứng lên đến 50-60%
Khả năng tồn tại rất cao ở môi trường bên ngoài. Virus có thể bị giết chết ở 56oC trong 3 giờ và 600oC trong 30 phút và các chất tẩy uế thông thường như formalin, iodin. Tuy nhiên, với các loại độc lực cao, virus có thể tồn tại lâu ở môi trường, đặc biệt ở nhiệt độ thấp, có thể sống ít nhất trong 35 ngày ở nhiệt độ 4oC. Nếu ở đông băng, virus có thể sống trong nhiều năm.
Virus cúm có tỉ lệ đột biến cao và kháng nguyên bề mặt luôn có xu hướng biến đổi, Đây chính là nguyên nhân H5N1 có thể gây dịch cúm trên diện rộng
II. Triệu chứng
Thời gian ủ bệnh của cúm A H5N1 từ 2-8 ngày, và có thể dài đến 17 ngày sau khi người bệnh tiếp xúc với các nguy cơ như: Giết mổ hoặc sử dụng các sản phẩm từ gia cầm nhiễm virus như thịt, trứng hoặc tiếp xúc với người đang nhiễm H5N1. Đây là khoảng thời gian virus H5N1 tiềm ẩn trong cơ thể, chưa phát tán và chưa có dấu hiệu, chỉ chờ cơ hội khởi phát.
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đề nghị thời gian ủ bệnh của A/H5N1 là 7 ngày, áp dụng cho điều tra và theo dõi những người tiếp xúc với người bệnh.
Giai đoạn khởi phát
Triệu chứng ban đầu khá giống với triệu chứng của cảm cúm thông thường, vì thế người bệnh hay chủ quan dẫn tới bệnh diễn tiến nặng
Sau giai đoạn ủ bệnh, người bệnh đột ngột sốt cao trên 38 độ, đau nhức, mệt mỏi khắp toàn thân, chán ăn, uể oải.
Giai đoạn toàn phát
Sau khi xuất hiện các triệu chứng đầu tiên, người nhiễm cúm A/H5N1 sẽ gặp các dấu hiệu nhận biết bệnh rõ ràng như:
- Sốt cao liên tục trên 38oC.
- Cảm thấy rét run, mệt mỏi, choáng váng đầu óc.
- Đau ngực, tim đập nhanh.
- Đau họng, ho khan hoặc có đờm.
- Chỉ sau nửa ngày, các triệu chứng do A/H5N1 trở nên trầm trọng. Người bệnh có biểu hiện suy hô hấp cấp như khó thở, thở nhanh, da tím tái. Các triệu chứng đi kèm là đau lan tỏa, mệt mỏi đặc biệt là đau đầu, đau nhức cơ, đau toàn thân, ý thức mê man
III. Đường lây truyền
Virus cúm A/H5N1 được phát tán ra môi trường bên ngoài qua nước bọt, dịch mũi, phân và trong các tế bào niêm mạc ruột non của một số loài chim di cư.
Bệnh cúm A/H5N1 ở gia cầm có thể lây sang người thông qua tiếp xúc với gia cầm và chất thải của gia cầm, bệnh ít khi lây nhiễm từ người sang người trừ trường hợp người nuôi bệnh chăm sóc tiếp xúc trực tiếp với người bệnh
Cúm A H5N1 lây qua đường hô hấp, qua tiếp xúc với vật dụng bị nhiễm mầm bệnh, tiếp xúc và sử dụng gia cầm ốm, chết do nhiễm cúm A/H5N1, ăn thịt gia cầm, sản phẩm gia cầm chưa nấu chín kỹ.
IV. Biến chứng
Người mắc cúm A H5N1 có diễn tiến nặng chỉ sau nửa ngày nếu không điều trị kịp thời. Virus cúm A/H5N1 khiến người bệnh bị suy đường hô hấp cấp dẫn đến thiếu oxy và gây tổn thương các phủ tạng quan trọng, đe dọa trực tiếp tính mạng.
- Tổn thương hệ hô hấp: đây là biến chứng thường gặp nhất khi virus A/H5N1 tấn công, gây bội nhiễm phế quản – phổi, viêm phổi.
- Bội nhiễm Tai – Mũi – Họng: biến chứng này phổ biến ở trẻ nhỏ.
- Suy đa tạng: Các bộ phận quan trọng như thận, gan, não bị ảnh hưởng khi bệnh cúm A/H5N1 diễn tiến nặng. Hệ miễn dịch trở nên suy yếu do số lượng bạch cầu trung tính giảm mạnh.
- Ngoài ra, các hội chứng nghiêm trọng cũng có thể xảy ra ví dụ như đông máu nội mạch rải rác, viêm màng ngoài tim, viêm cơ tim… Người bệnh cũng có thể bị phù não, viêm màng não lympho.
V. Thuốc điều trị
Tốt nhất người bị cúm A H5N1 nên đến bệnh viện để được theo dõi, điều trị, phòng ngừa nguy cơ nhiễm khuẩn thứ phát
Nếu được nhân viên y tế hướng dẫn điều trị tại nhà, người bệnh cần thực hiện các biện pháp dưới đây:
- Nghỉ ngơi, thư giãn trong môi trường thoáng khí, tránh những nơi có nhiệt độ quá nóng hoặc quá lạnh, không nên nằm phòng điều hòa.
- Đảm bảo chế độ dinh dưỡng phù hợp, ăn các đồ dễ tiêu, thực phẩm lỏng, đặc biệt uống nhiều nước
- Sử dụng nước muối loãng hoặc các loại nước súc miệng có tính sát khuẩn tốt để vệ sinh họng 2-3 lần/ngày để giảm nhanh triệu chứng đau rát họng và viêm họng.
- Vệ sinh mũi bằng các dung dịch xịt vệ sinh mỗi ngày
- Tăng cường sức đề kháng trực tiếp bằng thymomodulin, hoặc vitamin C…
- Sử dụng các thuốc điều trị triệu chứng ho, sổ mũi, đau cơ…khác tùy theo tình hình của người bệnh dưới sự chỉ dẫn của nhân viên y tế, Dùng paracetamol để hạ sốt, giảm đau đúng liều lượng, không được dùng Aspirin vì có nguy cơ gây hội chứng Reye ở trẻ em
- Thuốc kháng virus Oeltamivir (Tamiflu) được dùng để điều trị, cần phải điều trị càng sớm càng tốt trong vòng 48 giờ kể từ khi có triệu chứng đầu tiên. Trong trường hợp Oeltamivir không có hiệu quả, người bệnh có thể sử dụng Zanamivir (Relenza) nhằm giảm triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng nghiêm trọng. Cần lưu ý, tất cả các loại thuốc khi sử dụng đều phải tuân theo chỉ định của bác sĩ, không được tự ý mua về sử dụng để tránh xảy ra tác dụng phụ cũng như không kiểm soát được chuyển biến bệnh
VI. Cách phòng ngừa
Đến nay, vẫn chưa có vắc xin và thuốc điều trị đặc hiệu cúm A/H5N1, để chủ động phòng chống dịch cúm A (H5N1) lây từ gia cầm sang người, Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) khuyến cáo mạnh mẽ người dân thực hiện các biện pháp sau:
- Không ăn gia cầm, các sản phẩm gia cầm ốm, chết và không rõ nguồn gốc, đảm bảo ăn chín, uống sôi, rửa tay bằng xà phòng, các chất sát khuẩn trước khi ăn và sau khi tiếp xúc với gia cầm, chất thải của gia cầm…
- Không giết mổ, vận chuyển, mua bán gia cầm và sản phẩm gia cầm không rõ nguồn gốc.
- Khi phát hiện gia cầm ốm, chết tuyệt đối không được giết mổ và sử dụng mà phải thông báo ngay cho chính quyền địa phương và đơn vị thú y trên địa bàn.
- Khi có biểu hiện cúm như sốt, ho, đau ngực, khó thở có liên quan đến gia cầm phải đến ngay cơ sở y tế để được tư vấn, khám và điều trị kịp thời.
