CON DAO 2 LƯỠI MANG TÊN THUỐC TRÁNH THAI
CÁC BIỆN PHÁP TRÁNH THAI AN TOÀN
I. Thuốc tránh thai là gì
Khái niệm: Thuốc tránh thai nội tiết đường uống là loại thuốc có chứa hormone sinh dục nữ được dùng bằng đường uống để ngăn ngừa mang thai.
Phân loại: Gồm có 2 loại là thuốc tránh thai khẩn cấp và thuốc tránh thai hàng ngày
Thuốc phát huy hiệu quả kiểm soát sinh sản bằng cách ức chế rụng trứng và ngăn cản tinh trùng xâm nhập vào cổ tử cung
Hiệu quả tránh thai tương đối cao nếu được sử dụng đúng cách (đạt đến 89% đối với loại khẩn cấp và đạt đến 99% đối với loại hàng ngày)
II. Các loại thuốc tránh thai trên thị trường – lợi và hại
1. Thuốc tránh thai khẩn cấp
Lợi ích: Có tác dụng tránh thai ngay sau khi quan hệ mà không sử dụng biện pháp tránh thai khác an toàn hoặc có sử dụng nhưng thất bại. Sử dụng càng sớm càng tốt vì một khi phôi thai đã hình thành và bám vào thành tử cung thì việc dùng thuốc cho mục đích ngừa thai sẽ không còn tác dụng.
Phân loại: Có loại cho hiệu quả tránh thai trong vòng 72h (chứa levonogestrel) và 120h (chứa mifepriston)
► Levonogestrel
Chỉ định: Ngừa thai khẩn cấp trong vòng 72h sau quan hệ không được bảo vệ hoặc phương pháp ngừa thai khác thất bại.
Cơ chế: Là một progesteron có tác dụng làm thay đổi dịch nhầy cổ tử cung, tạo nên một hàng rào ngăn cản sự di chuyển của tinh trùng vào tử cung. Làm biến đổi cấu trúc của nội mạc tử cung → Quá trình làm tổ của trứng bị ngăn cản.
Liều lượng, cách dùng:
Uống 1 viên duy nhất trong vòng 72 giờ sau khi giao hợp, uống càng sớm càng tốt, tốt nhất là trong vòng 48 giờ. Hiệu quả đạt được 95% nếu uống trong vòng 24h, 85% trong vòng từ 24h-48h, 58% trong vòng từ 48h-72h
Với loại chứa 2 viên: Viên thứ nhất uống càng sớm càng tốt, không chậm hơn 72h và viên thứ 2 uống sau viên thứ nhất 12h (không được chậm hơn 16h) phải uống đủ 2 viên mới có tác dụng tránh thai
► Mifepristone
Chỉ định: Trường hợp tránh thai khẩn cấp trong vòng 120 giờ sau lần giao hợp không được bảo vệ.
Cơ chế: Một steroid tổng hợp, thuốc có tác động như một chất đối kháng progesterone. Ức chế nang trứng chín cũng như ức chế chức năng nội tiết của tế bào hạt → ít có khả năng rụng trứng nhất nếu dùng thuốc trước giai đoạn rụng trứng. Phá vỡ đỉnh LH vào giữa chu kỳ, do đó ức chế sự rụng trứng.
Liều lượng, cách dùng
Uống 1 viên Mifepristone 10 mg trong vòng 120 giờ sau khi giao hợp. Tuy nhiên dùng càng sớm hiệu quả càng cao.
→ Không dùng thuốc tránh thai khẩn cấp quá 2 lần trong 1 tháng và 3 lần trong 1 năm để tránh ảnh hưởng đến khả năng sinh sản
2. Thuốc tránh thai hàng ngày
► Thành phần, phân loại
- Thành phần :
+ Estrogen đa phần dùng dưới dạng Ethinylestradiol
+ Progestin: Norethisterone, lynestrenol à Levonogestrel, Norgestrel à Desogestrel à Drospirenone: Theo thứ tự từ thế hệ 1 đến thế hệ 4. Các thế hệ mới có hoạt tính chọn lọc trên Progesterone cao hơn, hoạt tính kháng androgen thấp hơn à sử dụng liều thấp hơn, giảm các ADR
- Phân loại: Dạng phối hợp và dạng chỉ chứa Progestin (Lựa chọn tốt cho phụ nữ đang cho con bú hoặc không thể dùng Estrogen vì một số lí do)
• Cơ chế: Ngăn cản sự rụng trứng, ngăn cản đường đi của tinh trùng, làm mỏng nội mạc tử cung khiến trứng không thể làm tổ
• Lợi ích: Thuốc tránh thai hằng ngày được sử dụng bởi người phụ nữ, là biện pháp đang được nhiều cặp đôi ưu tiên lựa chọn nếu các cặp đôi chưa sẵn sàng có con hoặc muốn kế hoạch hóa gia đình
• Cách dùng đúng:
- Vỉ 21 viên
+ Uống vỉ đầu tiên: Uống 1 viên/ngày từ ngày đầu tiên của chu kỳ kinh nguyệt, uống liên tục mỗi ngày đến khi hết 21 viên. Nếu đã qua chu kỳ kinh từ 5 ngày, bắt đầu uống từ ngày thứ 5 đến hết vỉ. Để tăng hiệu quả ngừa thai nên kết hợp dùng thêm bao cao su hoặc quan hệ tình dục an toàn trong 7 ngày đầu tiên.
+ Uống vỉ kế tiếp: Sau khi uống hết vỉ đầu tiên, nghỉ uống trong vòng 7 ngày rồi tiếp tục uống vỉ kế tiếp, mỗi ngày 1 viên đến khi hết vỉ. Từ vỉ thứ 2 trở đi, cần nghỉ uống trong vòng 7 ngày → tiếp tục vỉ kế tiếp, không cần phụ thuộc vào chu kỳ kinh nguyệt.
- Vỉ 28 viên: Bao gồm 21 viên chứa hormone Estrogen và Progesterone (như dạng vỉ 21 viên) và 7 viên giả dược chứa đường, sắt…
+ Bắt đầu uống viên thứ nhất của vỉ đầu tiên vào ngày đầu tiên của chu kỳ kinh, uống mỗi ngày 1 viên đến khi hết vỉ rồi tiếp tục chuyển sang vỉ kế tiếp mà không cần nghỉ 7 ngày.
+ Vai trò của 7 viên giả dược: Mục đích giúp uống liên tục, tránh tình trạng quên uống thuốc tránh thai hàng ngày làm giảm hiệu quả ngừa thai.
• Quên thuốc cần làm gì?
- Nếu quên uống 1 viên thuốc trong vòng 12 tiếng
Hãy uống ngay khi nhớ. Vẫn uống viên tiếp theo đúng theo thời điểm hàng ngày. Có nghĩa là sẽ uống 2 viên/ngày, 1 viên bù và 1 viên đúng thời điểm.
- Nếu thời gian quên uống thuốc hơn 12 tiếng
Cần uống ngay khi nhớ. Viên tiếp theo vẫn uống theo thời điểm hàng ngày. Tuy nhiên, cần sử dụng thêm biện pháp ngừa thai khác như bao cao su khi quan hệ để tăng hiệu quả ngừa thai
- Nếu quên uống từ 2 viên trở lên
Lúc này hiệu quả ngừa thai của thuốc tránh thai không còn, cần tham khảo ý kiến bác sĩ để được hướng dẫn sử dụng biện pháp tránh thai khác trong tháng đó.
- Nếu thay đổi thời gian dùng thuốc
Nếu uống quá 3h hoặc bỏ lỡ một viên thuốc, chất nhầy có thể đã đủ mỏng để tinh trùng đi qua → sử dụng phương pháp dự phòng như bao cao su ít nhất hai ngày.
► Nên uống cố định vào một khoảng thời gian nhất định để tạo thói quen không quên uống thuốc, đồng thời cũng giúp thuốc phát huy hiệu quả tốt.
- Nếu chuyển sang các dạng thuốc khác
+ 21 viên sang 28 viên: Uống tuần tự mỗi ngày 1 viên trong vòng 21 ngày cho hết vỉ thuốc loại 21 viên. Sau đó nghỉ 7 ngày và hết 7 ngày bắt đầu dùng vỉ thuốc mới đổi là loại 28 viên.
+ 28 viên sang 21 viên: Sử dụng hết vỉ cũ sau đó bắt đầu dùng vỉ mới, không cần nghỉ 7 ngày
Trong 7 ngày sau khi đổi cần sử dụng thêm một biện pháp tránh thai khác để tăng hiệu quả bảo vệ.
• Tác dụng phụ:
- Chán nản, đau đầu, buồn nôn, tiêu chảy.
- Rối loạn kinh nguyệt, chảy máu giữa kỳ kinh, đau vú, căng ngực, tăng tiết dịch âm đạo, giảm ham muốn tình dục.
- Nhiễm nấm Candida âm đạo.
• Có phải tất cả các phụ nữ đều thích hợp dùng thuốc tránh thai hàng ngày?
Phụ nữ có một trong các yếu tố nguy cơ sau KHÔNG nên dùng thuốc tránh thai hàng ngày
- Phụ nữ trên 35 tuổi có thói quen hút thuốc lá
- Huyết áp tăng cao chưa được kiểm soát tốt
- Có tiền sử hoặc hiện tại có huyết khối tĩnh mạch, thuyên tắc phổi
- Bản thân hoặc gia đình có tiền sử đột quỵ, mắc các bệnh lý tim mạch; bệnh ung thư vú
- Có xuất huyết tử cung không rõ nguyên nhân
- Có chứng đau nửa đầu, hoặc các biến chứng liên quan đến bệnh tiểu đường, bệnh thận, bệnh võng mạc hoặc bệnh thần kinh
- Phụ nữ mắc bệnh gan
• Một số thuốc làm giảm hiệu quả của thuốc tránh thai hàng ngày
- Thuốc kháng sinh: rifampicin, ampicillin và tetracycline
- Thuốc chống động kinh: phenytoin, oxcarbazepine, carbamazepine, topiramate…
- Thuốc kháng virus: Tenofovir
- Thuốc chống nấm: griseofulvin, fluconazol
► Cần tham khảo kỹ ý kiến của các chuyên gia để đưa ra tư vấn phù hợp cho tình trạng bệnh, thời gian dùng, liều dùng, khoảng cách đưa thuốc cũng như cân nhắc nên dùng thêm hoặc chuyển đổi sang biện pháp tránh thai khác an toàn hơn
III. Rủi ro khi lạm dụng thuốc tránh thai
- Chậm kinh, không có kinh, rong kinh
- Nội tiết tố da thay đổi: Nhiều mụn, nám, tàn nhang, ửng đỏ, sạm da
- Nguy cơ mang thai ngoài tử cung cao, chảy máu cơ quan sinh dục bất thường
- Ảnh hưởng đến cảm xúc: suy giảm ham muốn tình dục
- Đau đầu, mệt mỏi, buồn nôn
- Những tác dụng phụ này xảy ra chủ yếu khi lạm dụng thuốc tránh thai khẩn cấp
- Nguy cơ huyết khối khi sử dụng thuốc tránh thai hàng ngày dạng phối hợp
- Ngoài ra còn gia tăng tỉ lệ mắc các loại ung thư như ung thư cổ tử cung, ung thư đại tràng, ung thư vú, ung thư buồng trứng
IV. Một số công dụng khác của thuốc tránh thai hàng ngày
- Ngăn chặn sự phát triển lông không mong muốn (rậm lông) và làm sạch mụn trứng cá
- Giảm đau bụng kinh và đau nửa đầu kinh nguyệt
- Giảm bớt các triệu chứng của hội chứng tiền kinh nguyệt (PMS) và rối loạn tâm trạng tiền kinh nguyệt (PMDD)
- Điều trị lạc nội mạc tử cung và u xơ tử cung
- Điều trị hội chứng buồng trứng đa nang
V. Các biện pháp tránh thai khác
- Dụng cụ tử cung
+ Thành phần: Có 2 loại
• Loại chứa đồng: Được làm từ thân plastic với các vòng đồng hoặc dây đồng
• Loại có chứa thêm Lervonogestrel có thân hình chữ T
+ Cách thức thực hiện: Đặt vào trong tử cung
+ Ưu điểm:
Thời gian tránh thai trong vòng 10 năm đối với vòng đồng, 5 năm với vòng chứa Lervonogestrel
Khi muốn sinh con có thể tháo bỏ
+ Nhược điểm:
• Không ngăn ngừa được các bệnh viêm nhiễm về đường tình dục
• Rối loạn kinh nguyệt, đau bụng dưới, viêm phụ khoa, bị rơi mà không hay…
- Bao cao su
+ Thành phần: Bao cao su cho nam và bao cao su cho nữ
+ Ưu điểm: An toàn, hiệu quả, rẻ tiền, dễ thực hiện, là biện pháp duy nhất có tác dụng kép vừa ngừa thai vừa ngừa bệnh đường tình dục
+ Nhược điểm: Kích ứng, không phù hợp size, dễ bị tuột, rách
- Thuốc tiêm tránh thai
+ Thành phần: Chứa progestin
+ Cách thức thực hiện: Tiêm bắp
+ Ưu điểm: Hiệu quả tránh thai cao
+ Nhược điểm: Đau, rối loạn kinh nguyệt, thời hạn ngắn (2-3 tháng)
- Que cấy tránh thai
+ Thành phần: Chứa progestin: Có loại 1 nang và 2 nang
+ Cách thức thực hiện: Cấy dưới da cánh tay
+ Ưu điểm: Hiệu quả, khi muốn sinh con có thể tháo bỏ, thời gian lên tới 3-4 năm
+ Nhược điểm: Rối loạn kinh nguyệt, cần thủ thuật gây tê để thực hiện
Miếng dán tránh thai
+ Thành phần: Chứa progestin và estrogen
+ Cách thức thực hiện: Dán lên da, dùng 3 miếng dán mỗi tháng, mỗi tuần thay 1 lần và ngưng sử dụng trong vòng 1 tuần
+ Ưu điểm: Khá hiệu quả, không đau đớn, dễ thực hiện
+ Nhược điểm: Rối loạn kinh nguyệt, cho tác dụng tạm thời
- Triệt sản nam
+ Cách thức thực hiện: Thắt và cắt ống dẫn tinh
+ Ưu điểm: Hiệu quả cao, lâu dài, không ảnh hưởng đến sức khỏe và sinh hoạt tình dục
+ Nhược điểm: Sau phẫu thuật cần có thời gian hậu phẫu để ngăn ngừa biến chứng, nhiễm trùng
- Triệt sản nữ
+ Cách thức thực hiện: Thắt và cắt vòi tử cung
+ Ưu điểm: Hiệu quả cao, lâu dài, không ảnh hưởng đến sức khỏe và sinh hoạt tình dục
+ Nhược điểm: Sau phẫu thuật cần có thời gian hậu phẫu để ngăn ngừa biến chứng, nhiễm trùng
- Thuốc diệt tinh trùng
+ Thành phần: Miếng dán chứa chất hóa học diệt tinh trùng
+ Cách thức thực hiện: Đặt vào âm hộ
+ Ưu điểm: Nhanh, hiệu quả, dễ thực hiện
+ Nhược điểm:
• Có khả năng gây kích ứng
• Tăng nguy cơ nhiễm khuẩn niệu và âm đạo do mất cân bằng pH
